Bononun / Senedin Geçerlilik Şartları ve Düzenlenmesi

BONO HAKKINDA GENEL BİLGİLER VE BONONUN HUKUKİ DAYANAĞI

Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiş kıymetli evrak türlerinden biri olan bono ya da halk arasında kullanılan yaygın ismiyle senet, ticari faaliyet yürüten tacir ve esnaflar arasında kullanıldığı gibi, tüketicilerin günlük hayatta yaptığı mal veya hizmet alımına ilişkin sözleşmelerde de ödeme aracı olarak sıkça kullanılmaktadır. Bono emre yazılı senet, emre muharrer senet olarak da adlandırılmaktadır. Ticari hayatta ve tüketici sözleşmelerinde sıklıkla kullanılan bononun/senedin geçerlilik şartları Türk Ticaret Kanunu’nun 776 ile 779 maddeleri arasında düzenlenmek suretiyle son derece sıkı şekil şartlarına bağlanmıştır. Bu sebeple bononun/senedin geçerlilik şartlarının eksiksiz bir biçimde mevcut olması son derece önem arz etmektedir.

Bonoyu, çek ve poliçeden ayıran en önemli fark çek ve poliçede düzenleyen, lehtar ve muhatabın olduğu üçlü bir ilişki mevcutken bonoda senedi düzenleyen ve lehtar olmak üzere ikili bir ilişki vardır. Bonoyu düzenleyen, asıl borçludur ve lehdar, alacaklı konumundadır.

BONONUN GEÇERLİLİK ŞARTLARI

Türk Ticaret Kanunu’nun 776. ve 777. maddelerinde bonoda bulunması gereken zorunlu ve tercihe bağlı unsurlar ortaya konmuş ve senedin geçerlilik şartları belirtilmiştir. Bononun geçerlilik şartlarını irdelerken öncelikle bonoda bulunması gereken zorunlu unsurları açıklamak gerekmektedir.

1. BONODA BULUNMASI ZORUNLU UNSURLAR

1.’’Bono’’ ya da ’’Emre Yazılı Senet’’ Kelimesi Yer Almalıdır

Bonoda bulunması zorunlu unsurların birincisi; senet metninde bono ya da emre yazılı senet yahut emre muharrer senet kelimelerinden biri geçmelidir. Eğer senet yabancı bir dilde ise o dilde bu kelimelerin karşılığı kelime senet metninde yer almalıdır.

Bir bonoda, bulunması gereken zorunlu unsurların tamamı mevcut olsa dahi; senet metninde bono ya da emre yazılı senet kelimesi geçmiyorsa, bu durumda düzenlenen senet kambiyo niteliğine haiz olamayacaktır. Düzenlenen bu senet, ancak emre yazılı ödeme vaadi söz konusu olabilecektir. Bunun için de devir şeklinin emre yazılı olması ve bu durumun da senet üzerine yazılmış olması gerekmektedir. Emre yazılı ödeme vaadine de bonoya ilişkin hükümler uygulanır. Ancak emre yazılı ödeme vaadine dayanılarak kambiyo takibi yapılamaz.

2.Kayıtsız Şartsız Bir Ödeme Vaadi Olmalıdır

Bonoda bulunması zorunlu unsurlardan ikincisi; kayıtsız ve şartsız bir bedelin ödenmesi vaadini içermesi hususudur. Türk Ticaret Kanunu’nun 776/1 maddesine göre; bononun geçerli olabilmesi için, kayıtsız ve şartsız bir bedelin ödenmesi vaadini içermesi gerekir. Bunun anlamı; bono metninde yer alan ödeme vaadi ve ödenecek miktarın herhangi bir şartın gerçekleşmesine bağlanamayacağıdır. Bunu bir örnekle açıklayacak olursak; ‘İhaleyi kazanırsak ödeme yapılacaktır.’ veya ‘Malların eksiksiz olarak teslimi halinde ödeme yapılacaktır.’ gibi bir ifadenin bono metninde yer alması bonoyu geçersiz kılar ve kambiyo vasfını ortadan kaldırır. Bu kapsamda bononun geçerliliği için ödeme vaadinin hiçbir kayda ya da şarta bağlanmaması zorunlu unsurdur.

Ödenecek meblağ senedin üstünde belirtilir. Meblağın senedin üstünde yazıldığı yer önemli değildir. Ödeme vaadi belirli bir miktar para borcuna ilişkin olmalıdır. Senetteki bedel hem yazı hem de rakam ile gösterilmiş ve bunlar arasında bir çelişki varsa, yazı ile gösterilene itibar olunur.

3.Bonoda Lehtarın Adı Ve Soyadı Yer Almalıdır

Bonoda bulunması zorunlu unsurlardan üçüncüsü; bono kime ya da kimin emrine ödenecekse o kişinin adı ve soyadını içermesi hususudur. Eğer lehtar bir tüzel kişi ise bonoda lehtar olarak tüzel kişinin ticaret unvanı yazılır. Bu kapsamda, senette lehtarın adı ve soyadının yer alması, bononun geçerliliği bakımından zorunlu unsurlardandır.

4.Düzenleyenin İmzası Bulunmalıdır.

Senedi düzenleyen kişi senetten doğan borcun sorumlusudur. Altında imza olmayan bir evrak hukuken bağlayıcı değildir. Bu kapsamda senette bulunması zorunlu unsurlardan dördüncüsü; senedi düzenleyenin senedi imzalamasıdır. İmza senedin geçerliliği bakımından zorunlu bir unsurdur. İmza el yazısı ile atılır. Senedin geçerliliği bakımından senedi düzenleyenin imzasının yanında adı ve soyadını yazması her ne kadar zorunlu değilse de el yazısıyla yazılmış ad ve soyadın bono üzerinde bulunması ispat hukuku bakımından faydalı olacaktır.

Ticari hayatta ve tüketici işlemlerinde kullanılan senetlerin bir çoğunda, senedi düzenleyen ve borçtan sorumlu olan kişinin, senet üzerine genelde çift imza attığı görülmektedir. Ancak; hukuken senedin geçerli olması için tek imza atılması yeterlidir. Ayrıca; senet üzerine çift imza atılması durumunda da senet geçersiz olmayacaktır. Atılan ikinci imza aval hükmünde olacaktır. Aval; poliçe, çek ve bonoya özgü bir tür kambiyo taahhüdüdür. Örneğin; senedi bir şirket yetkilisi şirket adına düzenliyorsa, şirketin kaşesi üzerine atılan imza şirketi sorumlu kılarken kaşe dışına atılan imza şirket yetkilisini aval yapacak ve borçtan müteselsilen sorumluluğunu doğuracaktır.

5.Düzenleme Günü Belirtilmelidir.

Senette bulunması zorunlu unsurlardan beşincisi; bonoda ya da bilinen adıyla senette, senedin düzenlenme gününün yer alması zorunluluğudur. Senet üzerinde düzenleme tarihi yazılmamışsa veya düzenleme tarihi yazılıp da bu tarihin senedin tedavüle çıkarıldığı tarihten sonraki bir tarih olduğu anlaşılıyorsa bu durum senedi geçersiz kılar ve kambiyo vasfını ortadan kaldırır.

Bonoda Bulunabilecek Alternatif Unsurlar

2. BONODA ALTERNATİF UNSURLAR

Bonoda bulunması zorunlu unsurların aksine alternatif unsurların bonoda bulunmaması bonoyu geçersiz kılmaz. Alternatif unsurların senette yer alıp almaması tercih meselesidir. Bu alternatif unsurları açıklayacak olursak;

1.Düzenleme Yeri

TTK m.777/4’e göre, bonoda düzenleme yerinin belirtilmesi zorunlu değildir. Eğer düzenleme yeri belirtilmemişse bonoyu düzenleyenin adı soyadı yanındaki yazılı yer düzenleme yeri sayılır. Ancak senette ne düzenleme yeri yazılmış ne de senedi düzenleyenin isminin yanında bir yer ismi yoksa bu senet geçersiz olacak ve kambiyo vasfına sahip olmayacaktır. Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre; eğer senet metninde düzenleme yeri olarak hiçbir duraksamaya yer vermeksizin anlaşılan yerleşim birimi adlarının kısaltılmış hali geçerli bir düzenleme yeri kabul edilir ve bu senet kambiyo niteliğinde olacaktır.

2.Ödeme Yeri

TTK 777/3’e göre, bonoda ödeme yeri gösterilmemişse senedin düzenlendiği yer ödeme yeri ve aynı zamanda senedi düzenleyenin yerleşim yeri olarak kabul edilir. Senette düzenleme yeri gösterilmemişse bonoyu düzenleyenin isminin yanında yer alan yer ödeme yeri sayılır. Senette bunların hiçbiri yer almıyorsa düzenleme yeri ve ödeme yerinin belirli olmaması sebebiyle senet geçersizdir.

3.Bedeli Nakten/Malen Alınmıştır Kaydı

Senet metninde bedeli nakten/malen alınmıştır şeklindeki kayıtlar bononun geçerliliğini etkilemez. Böyle bir kayıt senedin bedelsiz ya da bir hatır senedi olduğu anlamına gelmez. Senet üzerindeki ilgili bölüme bir miktar nakit paranın borç verilmesi durumunda nakten ibaresi, bir mal alışverişinin söz konusu olduğu ilişkide malen ibaresi yazılır.

4.Muacceliyet Kaydı

Bono ya da diğer kambiyo senetlerine birden fazla vade konulamaz. Konulursa da bu senedi geçersiz kılar. Bu kapsamda her bir bononun üzerine yazılan ‘bu senet ödenmediği takdirde diğer senetler de muaccel olacaktır’ ifadesi henüz vadesi gelmemiş senetler bakımındandır.

Bonoyu düzenleyen ile lehtar senetten doğan kambiyo ilişkisi dışında bir sözleşme yapmak suretiyle böyle bir muacceliyet kaydı koyabilir. Muacceliyet kaydı ifade edildiği üzere düzenlenen senetlerden birinin vadesi geldiğinde bedelin ödenmemesi halinde diğer senetleri de muaccel kılar. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu gereği ispat bakımından böyle bir anlaşmanın mutlaka yazılı yapılması gerekir.

Yukarıda ayrıntısıyla izah edilen tüm bu bilgiler doğrultusunda; hukuken geçerli ve kambiyo vasfına sahip bir senedin nasıl hazırlanacağı aşağıda örnek olması için düzenlenen temsili senetten görülebilecektir.